بررسی فقهی سود بانکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌پژوه ارشد اقتصاد، جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

تجهیزوتخصیص منابع پولی ازمهم­ترین بخش­های فعالیت نظام بانکی است. بانک­ها با راهکارهای مختلف، وجوه مازاد را جمع آوری می­کنند و درمرحله بعد به متقاضیان تأمین مالی واگذار می­نمایند.
درمیان ابزارهای تجهیزمنابع درنظام بانکی، سپرده­ها نقشی اساسی ایفا می­کنند. سپرده به وجهی اطلاق می­شودکه دارندگان وجوه مازاد دراختیار بانک می­گذارند و بانک­ها پس ازیکپارچه کردن سپرده­ها آن­ها را درقالب تسهیلات بانکی در اختیار متقاضیان تأمین مالی قرار می­دهند.
درنظام بانکی متعارف، پذیرش سپرده­ها براساس نظام بهره صورت می­گیرد. دارندگان وجوه مازاد با سپرده­گذاری دربانک عملاً وجوه خود را به بانک قرض داده و بهره معینی دریافت می­کنند؛ متقاضیان تسهیلات نیز در ازای پرداخت بهره از بانک­ها قرض می­گیرند. طبیعی است که مابه­التفاوت بهره پرداختی به سپرده­گذاران و بهره دریافتی ازگیرندگان تسهیلات، سود بانک را تشکیل می­دهد.
باتوجه به حذف ربا در بانکداری اسلامی، ربوی نبودن سازوکارها در سود بانکی، معیاراساسی درتحلیل بانکداری اسلامی است؛ اهمیت این معیار به حدی است که ایده بانکداری اسلامی درآغاز بنام بانکداری بدون ربا مطرح شد. بنابراین، نمی­توان از شیوه ربوی برای جذب و تخصیص منابع پولی درنظام مالی اسلامی استفاده نمود؛ اندیشه­وران اسلامی به­منظور شکل­دهی نظام مالی وبانکداری اسلامی درصدد ارائه جایگزین­هایی­کارآمد و مطابق با اهداف و مبانی اسلامی برآمده­اند تا درعمده موارد ازعقود اسلامی بجای سازوکار ربوی استفاده شود.
باتوجه به این­که بررسی فقهی توزیع سود سپرده­های بانکی، با چگونگی تجهیز و با شیوه­های تخصیص سپرده­ها مرتبط است، سازوکار بانکداری اسلامی با استفاده از قراردادهای فقهی طراحی و تنظیم می­شود. پس تحقق موازین فقه­ معاملات، شرطی اساسی درمشروعیت آن است.
 

کلیدواژه‌ها


  1. v      قرآن کریم

    v      نهج البلاغه

    1. ابن فارس،ابوالحسین احمد، معجم مقائیس اللغة، مکتبه‌الاعلام الاسلامی، بی­جا،1404ق.
    2. ابن منظور، ابوالفضل، جمال الدین، محمدبن مکرم، لسان العرب، نشر أدب الحوزه، قم ، 1405 ق.
    3. احمدی، حسینعلی،  منفعت در عقود بانکی، مسائل مستحدثه (مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی(ره) )، ج1.
    4. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، انتشارات سخن، تهران، 1381.
    5. آیت الله فیاض، محمداسحاق، بانک از نگاه اسلام، ترجمه: محمدجواد برهانی، بوستان کتاب، قم، 1389.
    6. تسخیری، محمدعلی، «اقتصاد اسلامی» مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی– معاونت فرهنگی، چاپ2، 1390.
    7. توکلی، محمدجواد، سازوکاربانکداری اسلامی، مرکزبین­المللی ترجمه ونشرالمصطفی، قم، 1392.
    8. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، انتشارات کتابخانه گنج دانش، چاپ13، تهران، 1382.
    9. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، انتشارات امیری، تهران ، چاپ1، 1368.
    10. جهانخانی، علی و پارسائیان، علی فرهنگ اصطلاحات مالی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، نشر و چاپ بازرگانی، تهران ، 1375.
    11. حرعاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تفصیل الشریعه، آل البیت، 1413 ق.
    12. خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، دفتر انتشارات اسلام وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، 1416ق.
    13. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات، 1345.
    14. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، دارالعلم- الدار الشامیة، لبنان، چاپ1، 1412ق.
    15. زبیدى، محب الدین، سید محمد مرتضى حسینى، تاج العروس من جواهر القاموس، 20 جلد، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت - لبنان، چاپ1، 1414ق.
    16. شرتونی، سعید الخوری، اقرب الموارد فی فصح و الشوارد، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی، قم ، 1304ق.
    17. شهیدصدر، محمدباقر، البنک­اللاربوی فی­الاسلام، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1401ق.
    18. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، دار المعرفه، الطبعه الثانیه، بیروت- لبنان ، 1408ق- 1988م.
    19. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، 6 جلد، کتابفروشى مرتضوى، تهران، چاپ3، 1416ق.
    20. عبد الرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، ج 2، بی‌تا.
    21. فخر رازی، فخرالدین محمد عمر، «تفسیر الکبیر»، داراحیاء تراث العربی، الطبعه الثالثه، بی تا.
    22. فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبع الاولی، بیروت-لبنان، 1408 ق-1988م.
    23. فیومى، احمد بن محمد مقرى، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، منشورات دارالرضی، قم، بی‌تا.
    24. قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیة، تهران ، چاپ6، 1412ق.
    25. کرمی، محمدمهدی و نبی­زاده، محمدپورمند، مبانی فقهی اقتصاداسلامی، پژوهشکده حوزه و دانشگاه و سمت، تهران، چ6، 1384.
    26. کافى الکفاة، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، عالم الکتاب، بیروت - لبنان، چاپ1، 1414‍ق.
    27. کرکی، علی بن الحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، قم، الطبع الاولی، 1408ق.
    28. کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، «الکافی»، 8 جلد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ4، 1407ق.
    29. محقق حلی، جعفربن الحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعلیان، الطبعة الثالثة، قم، 1409ق.
    30. مطهری، مرتضی، مسئله ربا و بانک، انتشارات صدرا، چاپ مؤسسه فجر، چاپ13، قم، 1383.
    31. مظاهری، رسول، جعاله در بانکداری اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، پژوهشکده فقه و حقوق، بوستان کتاب، قم، 1381.
    32. معرفت، محمد هادی، نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد درنظرخواهی از دانشوران، فصلنامه نقد ونظر، سال2، شماره29.
    33. معصومی­نیا، غلام­علی، ابزارهای مشتقه بررسی فقهی و اقتصادی، فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ2، 1389.
    34. معین، محمد، فرهنگ معین، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ4، چاپخانه سپهر، تهران،1360.
    35. مکی عاملی (شهید اول)، محمد بن جمال الدین، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد و حاشیة الارشاد، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلامی الاسلامی، الطبع الاولی، قم ، 1418ق-1376.
    36. موسویان، سیدعباس ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، چاپ1و4، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1386و1390.
    37. موسویان، سیدعباس،‌ ارزیابی قرار دادها و شیوه های اعطای تسهیلات در بانکداری بدون ربا، مجله اقتصاد اسلامی، شماره 19.
    38. نجفی محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار احیاء تراث العربی، چاپ7، بیروت- لبنان، بی­تا.
    39. نظرپور، محمدنقی و موسویان، سیدعباس، بانکداری بدون ربا از نظریه تا تجربه، دانشگاه مفید و مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع مصلحت تشخیص نظام، چاپ1، قم، 1339.