نقش سنت‌های الهی درفعالیت‌های اقتصادی از منظر قرآن‌کریم
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانش‌پژوه ارشد اقتصاد جامعه المصطفی(ص) العالمیه
چکیده
یکی از مفاهیم اساسی در قرآن‌کریم مفهوم کارکرد سنت‌های اقتصادی است. بانگاهی اقتصادی به آیات قرآن در می‌یابیم که کارکرد سنت‌های اقتصادی نقش مؤثری در تحول اقتصادی دارد، که می‌توان از آن به عنوان سنت و قوانین اقتصادی نام برد و مراد ازآن قوانین علمی ثابت و قطعی حاکم بر رفتارها و پدیده‌های اقتصادی است که به کمک آن می‌توان پدیده‌های اقتصادی را تحلیل و بررسی نمود.
بررسی موضوعی آیات قرآن پیرامون سنت‌های اقتصادی در چارچوب مسایل اقتصادی نظیر تولید، توزیع و مصرف را می‌توان دریافت که سنت‌های اقتصادی به‌صورت کلی براساس رابطه علّی و معلولی می‌باشد و در آیات‌قرآن به دو صورت آمده است.
نخست، به صورت گزاره‌های خبری و مطلق که درآن قوانین اقتصادی به صورت عام وکلی بدون هیچ‌گونه قید و شرط بیان گردیده، مانند سنت رزق، سنت تسخیر و عوامل تولیدکه خداوند متعال رزق همگان را تضمین نموده و در راستای تحقق آن تمام عوامل ومنابع را در اختیار و تصرّف انسان‌ها قرار داده است.
دوم به صورت قضایای شرطیه مطرح گردیده و درآن رابطه علّی و معلولی بین دو پدیده به صورت شرط و جزا بیان شده است، بدین صورت که اگر شرط تحقق‌گردد، تحقق جزا نیز قطعی خواهد بود. مانند سنت تغییر نعمت‌ها و سنت برکت یا رشد و توسعه اقتصادی. در این نوع سنت‌ها هرگونه تغییر و دگرگونی در رشد و توسعه اقتصادی منوط و مقید به خواست و اراده انسان‌ها قراردارد که نشانگر جایگاه، اراده و اختیار انسان در تعیین سرنوشت اوست.
با بررسی عوامل رشد و توسعه اقتصادی از منظر قرآن در می‌یابیم که رفتارهای مانند ایمان، تقوا، شکر، اجرای عدالت، انفاق، کمک به محرومان و توبه و استغفار نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد. در مقابل رفتارهای مانند ظلم و ستمگری، خیانت، استثمار، کفران و ناسپاسی، رباخواری و سایر رفتارهای منفی، مانع رشد و توسعه‌اقتصادی می‌گردد.
کلیدواژه‌ها
v قرآن
v نهج البلاغه
1) ابن اثیر، مبارک بن محمد ، النهایۀ فی غریب الحدیث والاثر، اسماعیلیان، قم، 1367.
2) ابن خلدون، عبدالرحمن ، مقدمه ابن خلدون، تهران، علمی و فرهنگ، 1374.
3) ابن منظور الأزهری ، لسان العرب، بی نا، بیروت، 2010م.
4) ابوعلی فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷9.
5) مرادخانی تهرانی، احمد، سنت‌ها اجتماعی الهی در قرآن، ناشر: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
6) اداره کل سازمان تبلیغات خراسان رضوی، پدیده‌شناسی فقر و توسعه، قم، بوستان کتاب، 1380.
7) اصغری، سید محمد، بررسی حقوقی و فقهی در مسأله رشوه و احتکار، انتشارات اطلاعات1378.
8) امام موسی صدر، رهیافت‌های اقتصادی اسلام ، انتشارات موسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام صدر، ۱۳۸۶.
9) جوادی آملی، عبدلله، تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسراء، 1380.
10) چپراء، محمد عمر، اسلام و چالش های اقتصادی، مترجمین، سید محمدحسین میرمغزی، علی اصغرهادوی نیا، احمد علی ناصری جهانیان، تهران، سازمان انتشارات پژو هش فرهنگ و اندیشه اسلامی، سوم 1381.
11) انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ناشرسخن،۱۳۹۰.
12) حکیمی، محمد رضا، الحیاه، ترجمه: احمد آرام، دلیل ما، 1395.
13) دهخدا ، علی اکبر، لعت نامه دهخدا، تهران موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران، 1377.
14) دیوید بگ، استانلی فیشر، علم اقتصاد خرد، مترجم: محمد حسین تیزهوش، تهران، جنگل، 1384.
15) راغب اصفهانی، مفردات، دارالشامیه بیروت.
16) زکوی ، غلام حسین، حکومت خداوند یا سنت ایجاد و تأثیر، ادیان، 1392.
17) سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، دارالمعارف المطبوعات بیروت، 1419ق.
18) صدر، سید محمدباقر ، المدرسه القرآنیه، دار التعارف بیروت، 1362.
19) صدر، محمد باقر، اقتصادنا، مکبت الاعلامه السلامی، قم، 1375.
20) طباطبایى، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، 20جلد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى قم، پنجم، 1374.
21) طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسرالقرآن، دار احیاء التراث العربی، 1413ق.
22) عباس حاجی، جعفر، مکتب اقتصادی اسلام، مترجمان سید محمد کاظمی رجای ومحمد مهدی کرمی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
23) عبدالرحیم عبد الکریم صفی پوری شیرازی، منتهی الارب، ناشر: دانشگاه تهران،1393.
24) عمید، حسین، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، 1390.
25) فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط دارالکتب‌السلامیه،بیروت البنان.
26) قاسمی، عبدالرسول ، مصطفی شرف، اقتصاد خرد، تهران: اطلاعات، 1385 .
27) کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافى، تهران، علمیه السلامیه، 1369.
28) محقق‌داماد، سیدمصطفی، تحلیل و بررسی احتکار از نظر فقه اسلام،تهران، اندیشه نو در علوم اسلامی، 1362.
29) رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب 1366 هـ - 1947م.
30) گیلانی، محمد، قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر، مقدمه زندالعابدین قربانی لاهجی، قم،سایه، 1375.
31) محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، ناشر قم درالحدیث 1۳۸۴.
32) محمدهیشور، سنن القرآن فى قیام الحضاره و سقوطها.
33) مراد خانی احمد، سنت‌های اجتماعی الهی در قرآن، نشر بین المللی المصطفی، 1386.
34) مرتضی مطهری شرح منظومه، صدرا، 1393.
35) مصباح یزدی محدتقی، جامعه وتاریخ از دیدگاهی قرآن، تهران شرکت چاپ نشر بین الملل، دوم، 1379.
36) مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی1368.
37) مطهری مرتضی، جامعه وتاریخ ، تهران انتشارات صدرا، هشتم، 1370،
38) مطهرى، مرتضى، آشنایى با قرآن، تهران، صدرا، 1392.
39) معین، محمد، فرهتگ فارسی، تهران: زرین، 1382.
40) مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، 28جلد، دار الکتب الإسلامیة تهران، دهم،1371.
41) منکیو گریگوری مبانی علم اقتصاد، مترجم حمیدرضا ارباب، نشر نی، 1389.
42) میرمعزی سید محمد حسین، فلسفه اقتصاد اسلامی، 1388.
43) میرمعزی محمد حسین، نظام اقتصادی اسلامی سازمان انتشارات فرهنگی واندشه اسلامی تهران1390.
44) هادوی نیا علی‌اصغر فلسفه اقتصاد درپرتوی جهان بینی قرآن کریم تهران ناشر سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ واندشه اسلامی، 1386.
)